ژئوفیزیک‏ به‏ مفهوم‏ عام‏ شامل‏ فیزیک‏ زمین‏، جو و اقیانوس ‏هاست‏. علم ژئوفیزیک، بررسی پارامترهای مختلف فیزیکی کره زمین است. پیدایش‏ این‏ علم‏ به‏ کشف‏ ژیلبرت‏ در نیمه‏ دوم‏ سده شانزدهم‏ میلادی‏ مبنی بر این که‏ زمین‏ همانند یک‏ مغناطیس‏ بزرگ‏ عمل‏ می‏کند و نیز به‏ نظریه‏ گرانش‏ نیوتن‏ در نیمه دوم‏ سده‏ هفدهم‏ میلادی‏ برمی‌‏گردد. امروزه‏ این‏ علم‏ با بهره‏‌گیری‏ از دیگر علوم‏ پایه‏، دانشی‏ است‏ با کاربردهای‏ فراوان‏ و به شاخه‌های‏ متعددی‏ تقسیم‏ می‏‌شود. وظیفه اصلی‏ علم‏ ژئوفیزیک‏، مطالعه فرایندهای‏ فیزیکی‏ است‏ که‏ در سیاره زمین‏ و منظومه شمسی‏ رخ‏ می‏‌دهد. شناخت‏ پدیده‏‌های‏ مرتبط‏ با تحول‏ زمین‏ جامد، جو و اقیانوسها برای‏ تامین‏ نیازهای اساسی‏ زندگی‏ انسان‏ ضروری‏ است؛ به‏ طور مثال‏ می‏توان‏ به‏ نیاز روزافزون‏ به‏ کشف‏ منابع‏ جدید انرژی‏، اکتشاف‏ کانی‌ها و ذخایر آبهای‏ زیر زمینی‏، پیش‏بینی‏ رویدادهای‏ طبیعی‏ مانند زلزله‏، آتشفشان‏، سیل‏ و خشکسالی‏ و همچنین‏ یافتن‏ راه‌های‏ چگونگی‏ کاهش‏ اثر ویرانگر این‏ پدیده‏‌ها اشاره‏ کرد. بر اساس‏ این‏ نیاز و ضرورت‏ توسعه‏ علم‏ ژئوفیزیک‏، اتحادیه‏ بین‏‌المللی‏ شورای‏ تحقیقات (IUS) و اتحادیه‏ بین‏‌المللی‏ علوم (IUS) از ژوئیه‏ 1957 تا دسامبر 1958 را سال‏ ژئوفیزیک‏ نامید و از تمامی‏ ملل‏ مختلف‏ درخواست‏ همکاری‏ جهانی‏ برای‏ توسعه‏ و پیشبرد این‏ علم‏ نمود. در راستای‏ تحقق‏ این‏ هدف‏، مؤسسه‏ ژئوفیزیک‏ دانشگاه‏ تهران‏ در سال‏ 1957 میلادی‏ مطابق‏ با 1336 هجری‏ شمسی‏، به‏ همت‏ والای‏ مرحوم‏ استاد دکتر حسین‏ کشی افشار پایه‏‌گذاری‏ شد.

مؤسسه ژئوفیزیک‏ در بدو تاسیس‏ با سه‏ بخش‏ زلزله‏‌شناسی‏، ژئومغناطیس‏ و گرانی‏‌سنجی‏ آغاز به‏ فعالیت‏ نمود و به‏ تدریج‏ در زمینه‌‏های‏ آموزشی‏، پژوهشی‏ وکاربردی‏ علم‏ ژئوفیزیک‏ گسترش‏ یافت‏. در مهر ماه‏ 1349 کمیسیون‏ منتخب‏ هیات‏ امنای‏ دانشگاه‏ تهران‏، دو گروه‏ آموزشی‏ فیزیک‏ زمین‏ و فیزیک‏ فضا را تصویب‏ و ابلاغ‏ نمود.

در حال‏ حاضر، گروه‏ فیزیک‏ زمین‏ آموزش‏ دانشجویان‏ در مقاطع‏ تحصیلی‏ کارشناسی‏ ارشد در 5 گرایش‏ زلزله‌‏شناسی‏، لرزه‏‌شناسی‏، مغناطیس‏‌سنجی‏، ژئوالکتریک‏ و گرانی‏‌سنجی‏ و دکتری‏ در 4 گرایش‏ زلزله‏‌شناسی‏، لرزه‏‌شناسی‏، الکترومغناطیس‏ و گرانی‌‏سنجی‏ را بر عهده‏ دارد. دانشجویان‏ این‏ گرایش‌‏ها با ویژگی‏‌ها و ساختار کره‏ زمین‏ آشنا شده‏ و از آنها در اکتشاف‏ ذخایر زیرزمینی‏، زلزله‏‌خیزی‏ مناطق‏ مختلف‏ کشور و بررسی‏‌های‏ مربوط‏ به‏ طرحهای‏ مهندسی‏ ژئوفیزیک‏ استفاده‏ می‏‌کنند. چهار بخش تحقیقاتی اکتشافات، زلزله‏‌شناسی، گرانی‌سنجی و مغناطیس‌‏سنجی و آزمایشگاه‌های مختلف با این گروه همکاری نزدیک دارند.

گروه‏ فیزیک‏ فضا، از سال 1354رشته‏ تحصیلی‏ هواشناسی را‏ در مقطع‏ کارشناسی‏ ارشد دائر کرده است‏ و از سال‏ تحصیلی‏ 1383 نیز در مقطع‏ دکتری‏ هواشناسی‏ دانشجو می‌پذیرد‏. دانشجویان‏ این‏ رشته‏ با زمینه‌‏های‏ مختلف‏ هواشناسی‏ از قبیل‏ سامانه‏‌های‏ جوی‏ در مقیاس‏های‏ گوناگون‏ (بزرگ‏، میان‏ و خرد مقیاس) پیش‏بینی‏ عددی‏ وضع‏ هوا، آبشناسی‏، اقلیم‏شناسی‏، تشکیل‏ ابر و بارش‏، توفانهای‏ شدید همراه‏ با بارش‏‌های‏ رگباری‏ و لایه‏ مرزی‏ آشنا شده‏ و می‏‌توانند از آنها در امور محیط‏ زیست‏، کشاورزی‏، عمرانی‏، صنعتی‏، آب‏، حمل‏ و نقل‏ و دیگر زمینه‌‏های‏ مرتبط‏ استفاده‏ کنند. چهار بخش تحقیقاتی ازن و آلودگی هوا، فیزیک‏ خورشیدی و نجوم، هواشناسی و یونسفر با این گروه همکاری نزدیک دارند.

طبق‏ مصوبه‏ هیات‏ وزیران‏ در تیر 1379 مسئولیت‏ استخراج‏ و تنظیم‏ تقویم‏ رسمی‏ کشور به‏ عهده‏ مؤسسه ژئوفیزیک‏ واگذار شد که‏ مؤسسه ژئوفیزیک‏ این‏ امر را توسط‏ شورایی‏ در مرکز تقویم‏ مؤسسه ژئوفیزیک‏ انجام‏ می‏دهد.

همچنین‏ طبق‏ مصوبه‏ هیات‏ وزیران‏ در آذر 1382 مسئولیت‏‏ اطلاع‏رسانی‏ سریع‏ و شبانه‌‏روزی‏ زلزله‌‏های‏ کشور به‏ مؤسسه‏ ژئوفیزیک‏ واگذار شد که‏ این‏ امر توسط‏ مرکز لرزه‏نگاری‏ کشوری‏ مؤسسه‏ ژئوفیزیک‏ در حال‏ انجام‏ است‏.

بر اساس‏ مصوبه وزرای عضو ستاد پیشگیری و مدیریت بحران در حوادث طبیعی و غیر مترقبه کشور در تیر ماه 1384 مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، مسئول مدیریت اطلاعات لرزه‌ای کشور گردید. به همین منظور و بر اساس بندهای ج، د، ه ماده 1 این مصوبه مرکز مطالعات پیش‌نشانگرهای زلزله در مؤسسه ژئوفیزیک تأسیس شد.